Geschiedenis

De militaire geschiedenis van Fort Prins Frederik gaat langer terug dan het huidige fort. Al tijdens de Tachtigjarige oorlog tegen het Spaanse Rijk lag er een aarden verdedigingswerk, een schans. Deze werd ergens tussen 1609 en 1621 versterkt tot een kustbatterij. Deze had als functie de schepen op water van de Volkerak te beschieten. Ook werd een eerste wal voor het dorp en het fort aangelegd. Dit moest het land beschermen tegen de Spaanse invasie.

In 1795 veroverden de Fransen ons land. Een aantal jaren later probeerden de Engelsen ook het gebied in te nemen maar dit mislukte. Na de Spanjaarden en Engelsen liet Napoleon zijn oog vallen op de plek van fort Prins Frederik. Hij besloot in 1811 dat er geschutstorens gebouwd moest worden. Aan weerszijden van het Hellegat – het water waar het Volkerak, het Haringvliet en het Hollandsch Diep samenkomen – moest een geschutstoren gebouwd worden. Dat werd Fort de Ruijter bij Willemstad (nu Fort Sabina) en Fort Duquesne bij Ooltgensplaat, genoemd naar de Franse admiraal die tegenover Michael de Ruyter stond in de Slag bij Agosta (1676). Fort Duquesne kreeg een Tour Modèle no. 1. Deze typische Franse torens zijn over de gehele kust van Frankrijk te vinden. Bij Willemstad kwam een kleinere Tour Modèle no. 2. In 1813 viel het fort in Nederlandse handen en kreeg het zijn nieuwe naam fort Prins Frederik.

Rond 1860 werden de wallen van het fort verbeterd. Een aantal jaren later werd het fort ingrijpend veranderd. Er werden nieuwe geschutopstellingen aangelegd, remises en kazematten (zie woordenlijst) gebouwd en er kwam een grote bomvrije kazerne van twee bouwlagen. Deze was met grond overdekt. De gebouwen samen vormen een L-vorm die om de oude Franse toren heen ligt.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Nederland neutraal maar toch was er wel een flinke mobilisatie van manschappen. Er was een reële kans dat Nederland ook in de oorlog betrokken zou worden. De forten rond Willemstad waren tot de nok toe gevuld met soldaten, zo ook fort Prins Frederik. Tijdens deze periode werd het ook duidelijk dat de manier van oorlog voeren sterk veranderd was en dat het land verdedigen door middel van onderwater zetten achterhaald was geworden.

Tot aan 1928 bleef het fort een militaire functie vervullen. Het fort verloor zijn functie zonder een schot gelost te hebben.

In tijden van dreiging en oorlog werden de verboden kringen vrijgemaakt van bebouwing. Naast het feit dat er gesloopt wordt verrees er ook het een en ander. De forten waren vooral praktisch ingericht. Zoveel mogelijk manschappen, materiaal en voorraden op een klein oppervlakte. Dit zorgde ervoor dat er weinig comfort was. Tijdens mobilisatie werden dan ook vaak houten barakken gebouwd om de manschappen te kunnen onderbrengen. Deze waren eenvoudig van aard en werden na de dreiging weer afgebroken.

Ook werden er militaire objecten gebouwd zoals deze uitkijkposten. Er werd hier ,zoals op de foto , te zien is gebruik gemaakt van de omgeving. In dit geval een hoge boom. Op het eerste oog lijkt het een vrij primitieve opstelling te zijn maar als je beter kijkt zal je ontdekken dat er een hele structuur is gebouwd met plateau’s, ladders en een draagconstructie om het hoogste punt te bereiken.

Volgens Cees van Mastrigt, stadshistoricus Willemstad en oprichter van Heemkundekring Willemstad stonden dit soort objecten verspreid rond de hele linie. Dus niet alleen bij de forten werden uitkijkposten gebouwd maar ook in de polder. Ik kan mij zo voorstellen dat het als een keten in het landschap stond en ook als seinpost gebruikt kon worden.

De forten lagen toch enkele kilometers bij elkaar vandaan en fort Prins Frederik en fort Buitensluis waren zelfs ook nog gescheiden door het water van het Hollandsch diep. Er werd via seinen gecommuniceerd maar er zijn daar geen gegevens over bekend. Later deed de telefoon zijn intrede en werden ze gesloopt.

Het is fascinerend dat er overal zulke torens hebben gestaan. Dit biedt ook de mogelijkheid om nieuwe (tijdelijke) architectuur toe te voegen aan het fort. Deze objecten moeten wel een duidelijke functie en relatie hebben met het fort en een relevante toevoeging zijn. Een uitkijkpunt kan een manier zijn om mensen naar het fort te lokken. Men geniet namelijk erg van een hoog punt waaruit de omgeving te zien is.

Op deze historische foto zijn de verdedigingswallen rond Willemstad te zien. Deze grondwallen waren normaal begroeid met gras. Echter liggen ze hier vol met groente. Deze werden verbouwd door de militairen die gelegerd lagen in de omgeving. Volgens stadhistoricus Cees van Mastrigt was het niet gebruikelijk om de wallen te gebruiken als groentetuin. Het doel hier was immers verdedigingswerk. Het verbouwen van groente werd gedaan om de manschappen van werk te voorzien in de tijd dat ze weinig te doen hadden.

Ook al werden de wallen op de forten dan niet vaak gebruikt voor het kweken van groente waarschijnlijk was er wel een moestuin op een andere plek in het fort. Het was natuurlijk ontzettend handig om een groentetuin te hebben binnen de wallen om zelfvoorzienend te zijn. De soldaten die op het fort woonden moesten natuurlijk van eten voorzien worden. Het is aannemelijk dat ze hier delen van het fort voor gebruikten al is hier weinig over bekend. Het was toentertijd sowieso gebruikelijk dat men op het platteland een moestuin had. Daarnaast, als het fort door water afgesloten was van de buitenwereld, kon het fort zijn eigen producten verbouwen. Er was uiteraard ook een voorraad van voedsel op de forten maar hierdoor kon deze aangevuld blijven.

Deze zelfredzaamheid zou wel eens een antwoord kunnen zijn op de vraag hoe het fort weer actueel kan worden. Zelfredzaamheid wordt namelijk steeds belangrijker in onze maatschappij. Er staat een behoorlijke druk op onze voedselvoorziening, levenswijze en consumptie. Het fort zou een bijdrage kunnen leveren aan de oplossing en een broedplaats kunnen worden voor ontwikkeling op dit gebied.